Naruszewicz Adam (1733-1796) – poeta, dramatopisarz tłumacz i historyk. Pochodził ze średnio zamożnej rodziny szlacheckiej. Po ukończeniu kolegium jezuickiego w Pińsku, wstąpił do zakonu jezuitów (1748). W 1758 r. wyjechał na studia teologiczne do Lyonu. Zwiedził Francję, Włochy, Niemcy. Po powrocie do kraju (1762) wykładał w warszawski kolegium jezuickim, a następnie w Szkole Rycerskiej oraz redagował “Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”. Od początku panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego był jego bliskim współpracownikiem i uczestnikiem obiadów czwartkowych. Po kasacji zakonu jezuitów (1773), dzięki poparciu króla, został w 1788 r. mianowany biskupem smoleńskim, a w dwa lata później biskupem łuckim. Brał udział w pracach Sejmu Czteroletniego, był gorącym zwolennikiem Konstytucji 3 maja. W swojej diecezji organizował popierające ją sejmiki. Po przystąpieniu króla do konfederacji targowickiej wycofał się z życia politycznego, osiadł Janowie Podlaskim, gdzie zmarł.
Debiutował w połowie XVIII w. utworami poetyckimi drukowanymi w “Zabawach Przyjemnych…” Były to wiersze (ody) na cześć Stanisława Augusta Poniatowskiego, którego sławił jako mądrego i dobrego władcę, dbającego o rozwój nauki, oświaty, sztuki i literatury. Pisał również sielanki, liryki osobiste i satyry, których wyraźne akcenty antymagnackie oraz dosadna krytyka obyczajowości sarmackiej przyczyniły się do ich znaczącego miejsca w literaturze polskiego oświecenia.
Zachęta króla, który przywiązywał wielką wagę do roli nowoczesnej historiografii, spowodowała, że Naruszewicz rozpoczął pracę nad Historią narodu polskiego od początku chrześcijaństwa, którą doprowadził do 1386 r. (tom 1, 1824, tom 2-7, 1780-1786). W latach 1781-1792 kierował zbieraniem materiałów do historii Polski do 1763 (Acta regnum et populi Poloni, tzw. Teka Naruszewicza, w Bibliotece Czartoryskich). Autor wyraźnie oddzielił epokę prehistoryczną (podania o Wandzie czy Popielu) od czasów historycznych, dokumentowanych materiałami źródłowymi. Zainteresowanie historią zaowocowało również przekładem Dzieł wszystkich Tacyta (tom 1-4, 1772-1783) oraz wydaniem Historii Jana Karola Chodkiewicza… (tom 1-2, 1781).
Ważną rolę odegrał Naruszewicz jako edytor i inspirator prac zespołowych. Doprowadził do wydania łacińskich pism M.K. Skarbniewskiego (1757), Sielanek polskich różnych autorów zebranych (1770), Pieśni wszystkich Horacjusza przekładania różnych (1773-1775, t. 1-2).
Był jednym z najwybitniejszych pisarzy polskiego oświecenia. Reprezentował klasycyzm stanisławowski, ale łamał jego reguły, narażając się na krytyczne ataki. Został doceniony dopiero przez pozytywistów.
