„Ta surrealistyczna powieść łotrzykowska jest znakiem jakości literatury węgierskiej” – napisał o książce Szatańskie tango dziennikarz „Tagesspiegla”. László Krasznahorkai – autor tej głośnej, sfilmowanej w 1994 r. historii, przyjedzie na kilka dni do Warszawy w trzeciej dekadzie kwietnia. Weźmie udział w jedynym w Polsce pokazie ekranizacji swojej powieści w reżyserie Béla Tarra. Książka Szatańskie tango ukaże się 15 kwietnia nakładem W.A.B., natomiast pokaz zrealizowanego na jej podstawie siedmiogodzinnego czarno-białego filmu odbędzie się w kinie Muranów 24 kwietnia o godz. 13:30.
Szatańskie tango – książka
Pierwsza powieść László Krasznahorkaia została przez krytyków nie tylko dostrzeżona, lecz wręcz obwołana wydarzeniem literackim, obsypana nagrodami, w parę lat później sfilmowana. Autor, porównywany często z Kafką i Márquezem, przedstawia w niej wizję równoczesnego rozpadu świata ludzkiego i świata przyrody, swoisty taniec śmierci. Miejscem akcji jest zmyślona osada gdzieś na południowym wschodzie Węgier, w której nędznie wegetuje garstka ludzi. Wokół panuje monumentalny, niemal kosmiczny rozkład, spotęgowany jeszcze przez nieustannie padający październikowy deszcz. Pewnego dnia w owym beznadziejnym krajobrazie zjawia się charyzmatyczna postać, tajemniczy włóczęga Irimias. I oto społeczność upodlonych zaczyna oczekiwać po nowo przybyłym cudu, który spowoduje zwrot w ich nędznej egzystencji. Ale zbawienia nie będzie, gdyż złotousty przybysz nie jest bynajmniej prorokiem, lecz raczej nikczemnym policyjnym szpiclem.
Mimo że autor z wielką dokładnością odmalowuje miejsca, wydarzenia i ludzi, to prostota i realizm Szatańskiego tanga są złudne. Mowa obrazów, struktura i choreografia powieści (spis treści nosi nazwę „Kolejność tańców”) są najdokładniej uregulowane, jednak nigdy do końca nie wiemy, co się naprawdę dzieje, jakby zasłona deszczu zacierała także kontury rozumienia. Dopiero spojrzenie pod powierzchnię zdarzeń pozwala pojąć piekielny charakter tanga, tańczonego w knajpie podczas nocy oczekiwania na fałszywego wybawiciela – tanga symbolizującego całe życie mieszkańców osady, którzy, zmarnowani i przybici, mimo wszystko żyją i chcą żyć.
Powieść ukaże się w przekładzie Elżbiety Sobolewskiej w serii „Don Kichot i Sancho Pansa”.
Szatańskie tango – film
Szatańskie tango to niezwykłe wydarzenie w historii kina. Ten czarno-biały film, pozbawiony praktycznie fabuły i dialogów, zachwycający hipnotycznymi zdjęciami Gábora Medvigy’ego, okrzyknięty został mianem arcydzieła awangardowego kina drugiej połowy XX wieku. Szatańskie tango od lat stanowi inspirację artystyczną dla wielu reżyserów, fotografów i krytyków, w tym m.in. dla Gusa van Santa i Susan Sontag.
Praca nad scenariuszem filmu, opartym na noweli László Krasznahorkaiego, trwała prawie dziesięć lat. Film kręcono przez trzy lata, największy wysiłek wkładając w pracę montażową. W efekcie powstało ponad siedmiogodzinne eksperymentalne dzieło, złożone zaledwie z 39 monotonnych, długich, hipnotycznych ujęć.
Film ma strukturę fragmentaryczną, wyznaczaną i porządkowaną cyklicznie powracającym motywem tańca. Szatańskie tango zbudowane jest z dwunastu podstawowych epizodów, podzielonych na dwie sześcioelementowe części, ułożone według kolejności rosnącej i malejącej.
Powiedzieli o filmie:
Gus van Sant: Twórczość Tarra dotyczy umiejętności kontemplowania życia w sposób, jakiego nie zobaczy się we współczesnych filmach. Tak bardzo zbliża się ona do prawdziwego rytmu życia, który jest jak oglądanie narodzin nowego kina. Tarr jest jednym z niewielu prawdziwych wizjonerów wśród twórców filmowych.
András Bálint Kovács: Medytacja przez piękno przypisana jest Tarkowskiemu. Medytacja w pustce – Ozonowi i wczesnemu Antonioniemu. Medytacja poprzez brzydotę należy do Béli Tarra. Ten, kto wybiera się do kina obejrzeć Szatańskie tango i poświęci mu cały dzień roboczy, medytuje zanurzony w obrazach. Nie biega myślami w kółko, nic nie rozpamiętuje, a jedynie uważnie się przypatruje i próbuje ZOBACZYĆ.
Piers Handling: Szatańskie tango jest jednym z najważniejszych filmów, jakie w ostatnich latach powstały w Europie Środkowo-Wschodniej. Film obrazuje upadek kultury i jej kryzys w sposób, charakterystyczny dla najlepszego gatunku sztuki. Pod względem sposobu obrazowania współczesności Szatańskie tango przypomina trochę Słodkie życie Felliniego oraz Przygodę Antonioniego. Ten film jak rentgen prześwietla współczesną kulturę, pokazując jej wnętrze i trapiące ją problemy. Powinien zobaczyć go każdy, kto chce poznać stan umysłu współczesnego mieszkańca Europy Środkowo Wschodniej.
Susan Sontag: Szatańskie tango jest druzgocące i zarazem fascynujące w każdej minucie filmu. Mimo, że trwa ponad siedem godzin byłabym zachwycona gdybym do końca życia mogła to niesamowite dzieło oglądać przynajmniej raz w roku.
W trakcie pokazu 24 kwietnia przewidziane są cztery przerwy oraz węgierski poczęstunek ufundowany przez Naleśnikarnię Węgierską. Organizatorami pokazu filmu w Polsce są Gutek Film oraz Węgierski Instytut Kultury w Warszawie. Retrospektywa filmów Bèli Tarra, połączona z wizytą reżysera, odbędzie się w trakcie 4. Festiwalu Filmowego ERA NOWE HORYZONTY w Cieszynie w dniach 21 lipca – 1 sierpnia 2004 roku.
László Krasznahorkai – nota biograficzna
materiał nadesłany przez W.A.B.
2004-03-28
aktualizacja:
